در جهان امروز، نقش مردم در هدایت مسیر توسعه‌ی جوامع بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. جوامعی که توانسته‌اند مشارکت مردمی را در قالب‌های منسجم و هدفمند ساماندهی کنند، توانسته‌اند در مسیر عدالت‌طلبی، رشد فرهنگی، پیشرفت اقتصادی و پایداری اجتماعی گام‌های مؤثری بردارند. در این میان، تشکل‌های مردمی به‌عنوان بسترهای نهادینه‌ی کنش اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، جایگاه ممتازی یافته‌اند و به یکی از ارکان اساسی حکمرانی مردمسالارانه تبدیل شده‌اند.
در نظام جمهوری اسلامی ایران که بر مبنای مردمسالاری دینی استوار است، مشارکت مردم نه‌فقط یک حق، بلکه یک تکلیف الهی و اجتماعی تلقی می‌شود. بر این اساس، کار تشکیلاتی و مطالبه‌گری دو رکن مکمل در تحقق عدالت اجتماعی و پیشرفت جامعه دینی به‌شمار می‌روند. کار تشکیلاتی، به‌معنای انسجام نیروهای مردمی در قالب ساختارهای هدفمند، زمینه‌ساز مدیریت بهینه منابع انسانی و تقویت اثرگذاری جمعی است. از سوی دیگر، مطالبه‌گری به‌عنوان کنش آگاهانه‌ی مردم در جهت اصلاح، نظارت و پیشبرد امور، جلوه‌ای از تحقق ولایت عمومی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است.
امروزه ضعف در شناخت مبانی کار تشکیلاتی، ناآشنایی با اصول علمی اداره گروه‌ها و کم‌توجهی به ظرفیت‌های قانونی و دینی مطالبه‌گری، سبب شده است تا بسیاری از تلاش‌های مردمی به فرسایش، انزوا یا بی‌اثر شدن منجر شود. از این‌رو، ضرورت بازخوانی اصول و روش‌های کار تشکیلاتی و طراحی راهبردهای اثربخش برای مطالبه‌گری در چارچوب دینی و قانونی کشور بیش از پیش احساس می‌شود.
این مقاله در پی آن است که با نگاهی نظری و کاربردی، به تبیین مبانی، اصول، چالش‌ها و راهکارهای کار تشکیلاتی و مطالبه‌گری در نظام مردم‌سالار دینی بپردازد و الگویی منسجم و الهام‌بخش برای کنشگران اجتماعی، فعالان فرهنگی، نخبگان و مسئولان کشور ارائه دهد.
فصل اول: چیستی تشکل و کار تشکیلاتی
مقدمه: این فصل، سنگ‌بنای مفهومی مقاله است و به صورت نظام‌مند به تعاریف، انواع، ارکان و مزایای کار تشکیلاتی می‌پردازد.
فصل اول: چیستی تشکل و کار تشکیلاتی
۱-۱. تعریف تشکل
واژه‌ی «تشکل» از ریشه‌ی «شکل» به‌معنای قالب، صورت یا ساختار گرفته شده و در اصطلاح، به مجموعه‌ای از افراد گفته می‌شود که برای تحقق اهدافی مشترک، به‌صورت منظم و سازمان‌یافته گرد هم می‌آیند. تشکل‌ها می‌توانند به‌صورت رسمی یا غیررسمی، دولتی یا مردمی، محلی یا ملی فعالیت داشته باشند، اما آنچه آن‌ها را از تجمعات گذرا و هیجانی متمایز می‌سازد، وجود ساختار، هدف، استمرار و نظم در عملکرد است.
در ادبیات مدیریتی و جامعه‌شناختی، تشکل به‌عنوان یک نهاد اجتماعی تلقی می‌شود که از طریق تقسیم نقش‌ها، تنظیم وظایف، برنامه‌ریزی و هماهنگی درون‌گروهی، زمینه‌ی تأثیرگذاری جمعی را فراهم می‌آورد.
۱-۲. تعریف کار تشکیلاتی
کار تشکیلاتی به‌معنای فعالیت گروهی هدفمند، نظام‌مند و منسجم است که در چارچوب یک ساختار مشخص سازمانی یا مردمی دنبال می‌شود. در این نوع کار، وظایف افراد بر اساس تخصص و توانمندی‌ها تقسیم شده و همکاری بر مبنای اصولی همچون مسئولیت‌پذیری، انضباط، پیگیری و تعهد شکل می‌گیرد.
کار تشکیلاتی نه‌تنها موجب افزایش بهره‌وری و اثرگذاری در فعالیت‌های جمعی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز رشد شخصیتی اعضا، تربیت نیروی انسانی متعهد، و تحقق آرمان‌های بلند اجتماعی است.
ویژگی تصمیم‌گیری
فردی: شخصی و فوری
کار تشکیلاتی: جمعی و فرآیندمحور
ویژگی اثرگذاری
فردی: محدود و کوتاه مدت
تشکیلاتی: گسترده و پایدار
ویژگی استمرار فعالیت
فردی: وابسته به اراده فرد
تشکیلاتی: پایدار با تقسیم وظایف
ویژگی رشد فردی
فردی: محدود به تجربیات شخصی
تشکیلاتی: مبتنی بر تعامل، آموزش و انتقال تجربه
کار فردی ممکن است در مقاطع خاصی مؤثر باشد، اما در مواجهه با مسائل پیچیده‌ی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، تنها کار تشکیلاتی می‌تواند راهگشا و پایدار باشد.
۱-۴. انواع تشکل‌ها
تشکل‌ها را می‌توان از منظرهای مختلف تقسیم‌بندی کرد:
الف) از نظر نوع فعالیت:
تشکل‌های فرهنگی(مانند کانون‌های فرهنگی هنری)
تشکل‌های دینی (هیئت‌ها، انجمن‌های مذهبی)
تشکل‌های اجتماعی (گروه های مردمی ، نهادهای خیریه)
تشکل‌های صنفی (اتحادیه‌ها و انجمن‌های حرفه‌ای)
ب) از نظر ساختار:
تشکل‌های رسمی (ثبت‌شده و دارای مجوز قانونی)
تشکل‌های غیررسمی(بدون ثبت قانونی، ولی با ساختار منسجم)
ج) از نظر سطح فعالیت:
محلی (در سطح محله یا روستا)
منطقه‌ای(استان و شهرستان)
ملی
بین‌المللی
۱-۵. ارکان تشکل
هر تشکل برای پایداری و اثرگذاری نیازمند ارکانی است که وظایف اساسی را بر عهده داشته باشند. مهم‌ترین ارکان عبارتند از:
هسته مرکزی یا شورای مرکزی: مسئول سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری کلان
دبیر یا مدیر اجرایی: مسئول اجرای مصوبات و هماهنگی بین بخش‌ها
واحدهای تخصصی: مانند آموزش، روابط عمومی، جذب نیرو، مالی و پشتیبانی
اعضا و داوطلبان فعال: بدنه‌ی اصلی تشکل و سرمایه‌ی انسانی
۱-۶. مزایای کار تشکیلاتی
کار تشکیلاتی، مزایای متعددی برای فرد، جامعه و حاکمیت به‌همراه دارد:
افزایش توان اثرگذاری اجتماعی
تقویت روحیه همکاری و هم‌افزایی
نظم و انضباط در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی
تربیت نیروی انسانی کارآمد و مسئول
امکان برنامه‌ریزی بلندمدت
پایش عملکرد و بهبود مستمر
حفظ سرمایه‌های انسانی و جلوگیری از فرسایش نیروی مؤمن انقلابی
در حال تکمیل
صابرین تابع منویات مقام معظم رهبری حفظه الله و قوانین نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کند.
